piątek, 29 listopada 2013
poniedziałek, 25 listopada 2013
wtorek, 4 czerwca 2013
poniedziałek, 27 maja 2013
piątek, 24 maja 2013
HandelUE
Nie wiem na ile ten portal jest aktualizowany, ale może być przydatnym narzędziem do pracy w handlu z rynkami UE i spoza niej.
http://www.handelue.pl
http://www.handelue.pl
czwartek, 4 kwietnia 2013
wtorek, 26 marca 2013
Prof. Bogdan Goralczyk - analizy Azji
http://www.obserwatorfinansowy.pl/kontakt/bogdan-goralczyk/
dr hab. Bogdan Góralczyk, profesor UW. Politolog, dyplomata, publicysta. Jego specjalnością są rynki Azji, ale świetnie czuje się także w tematyce europejskiej; bliskie są mu zwłaszcza zmiany zachodzące na Węgrzech (mówi po węgiersku równie dobrze, co po chińsku). Analizuje dla nas przemiany w Chinach i we wszystkich krajach Azji ważnych z perspektywy Europy i świata.
Jest redaktorem naczelnym rocznika naukowego Azja-Pacyfik. W latach 2003-2008 był ambasadorem RP w Królestwie Tajlandii, Republice Filipin i Związku Myanmar.
dr hab. Bogdan Góralczyk, profesor UW. Politolog, dyplomata, publicysta. Jego specjalnością są rynki Azji, ale świetnie czuje się także w tematyce europejskiej; bliskie są mu zwłaszcza zmiany zachodzące na Węgrzech (mówi po węgiersku równie dobrze, co po chińsku). Analizuje dla nas przemiany w Chinach i we wszystkich krajach Azji ważnych z perspektywy Europy i świata.
Jest redaktorem naczelnym rocznika naukowego Azja-Pacyfik. W latach 2003-2008 był ambasadorem RP w Królestwie Tajlandii, Republice Filipin i Związku Myanmar.
Dane o rynkach - baardzo przydatne
http://archiwalny.msz.gov.pl/index.php?page=14057&lang_id=pl&bulletin_id=34&document=23217
o kazdym z rynkow slow kilka
http://www.eksporter.gov.pl/
portal rzadowy dla eksporterow
o kazdym z rynkow slow kilka
http://www.eksporter.gov.pl/
portal rzadowy dla eksporterow
środa, 20 marca 2013
Determinar los costos de distribución
| : Determinar los costos de distribución | |
|
Determinar los costos de distribución
| : Determinar los costos de distribución | |
|
Determinar los costos de distribución
| : Determinar los costos de distribución | |
|
czwartek, 14 lutego 2013
Strategia Polski wobec krajów rozwijających się
Kraje rozwijające się, mimo stosunkowo dużej liczebności, mają
relatywnie niewielki udział w globalnych obrotach handlu zagranicznego
Polski, przy czym obserwuje się dalszą tendencję spadkową w tym zakresie
(z 6,3% w 2000r. do 5,3% w I półroczu 2004 r.). Niski udział wynika
między innymi z gwałtownego przesunięcia ciężaru zagranicznej wymiany
handlowej w kierunku państw Europy Zachodniej. Szczególnie niepokojący
jest systematycznie wzrastający import z krajów rozwijających się (z
10,6% w 2000 r. do 12,5% w 2003 r. i do 14% w I półroczu br.), który w
bieżącym roku osiągnął poziom blisko trzykrotnie wyższy niż wartość
eksportu, przekładając się negatywnie na bilans wymiany handlowej.
Mimo tych niekorzystnych tendencji część państw z grupy krajów rozwijających się jest i nadal będzie stosunkowo ważnym elementem udziału Polski w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Dotyczy to szczególnie dynamicznie rozwijających się i kreujących zwiększony popyt rynków azjatyckich (np. Chiny), krajów o znacznym potencjale gospodarczym (np. Indie), a także krajów będących źródłem zaopatrzenia dla polskiej gospodarki w specyficzne surowce, półprodukty oraz produkty finalne, w tym rolno-spożywcze.
Likwidacja relatywnie wysokiego deficytu w handlu z pozaeuropejskimi krajami rozwijającymi się nie może być działaniem globalnym. Do zmniejszania ujemnego salda handlowego należy dążyć w stosunkach przede wszystkim z tymi krajami, które potencjalnie rokują możliwości dalszego rozwoju współpracy.
Region Ameryki Łacińskiej i Karaibów (ponad 20 mln km kwadratowych i 460 mln ludności) obejmuje łącznie trzydzieści pięć państw od Meksyku w Ameryce Północnej, poprzez państwa Ameryki Środkowej i kraje karaibskie, po kraje Ameryki Południowej. W przeciwieństwie do innych obszarów świata, Ameryka Łacińska stanowi bardziej spójny region ze względu na wspólnotę językową i kulturową oraz w zasadzie wspólne interesy polityczne i ekonomiczne. Obszar Ameryki Łacińskiej i Karaibów zdominowany jest przez dwie cywilizacje: latynoską i karaibską. W przeciwieństwie do Azji i Afryki stanowią one derywat cywilizacji zachodniej: na obszarze tym używa się języków europejskich (hiszpański, portugalski, angielski, francuski, niderlandzki), zaś zwyczaje, system rządów i struktury państwowe wzorowane są na modelu amerykańskim lub europejskim. Z tego powodu jest mało prawdopodobne, aby obszar ten mógł stać się źródłem poważniejszych konfliktów z państwami Zachodu.
Bogactwo zasobów naturalnych oraz fakt dynamicznego rozwoju przemysłowego głównych państw czynią z Ameryki Łacińskiej interesującego partnera współpracy gospodarczej. Odgrywa ona coraz większą rolę na arenie międzynarodowej, zwłaszcza w systemie ONZ. Meksyk jest członkiem OECD (o przyznanie statusu członka wystąpiło niedawno Chile). Meksyk i Brazylia są obserwatorami szczytów najbardziej rozwiniętych krajów świata (Grupa Ośmiu). Chile, Meksyk i Peru należą do APEC.
Potencjał ekonomiczny regionu wyznacza jego PKB w wysokości 2 bln USD. Mimo, że w poprzednich latach recesja na rynkach międzynarodowych doprowadziła m.in. do głębokiego kryzysu gospodarczego w większości państw regionu, to obecnie obserwuje się bardziej pozytywne tendencje w gospodarce latynoamerykańskiej. Ameryka Łacińska posiada jedną z bardziej rozwiniętych struktur integracji ekonomicznej (Mercosur, Wspólnota Andyjska, Wspólny Rynek Środkowoamerykański, Wspólny Rynek Karaibów). Meksyk wraz z USA i Kanadą jest członkiem Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu (NAFTA). Meksyk jest obecnie drugim partnerem handlowym USA na świecie, wzajemne obroty wynoszą 220 mld USD. Chile zawarło układ o wolnym handlu z USA, zaś państwa Ameryki Środkowej są w trakcie jego negocjacji. Trwają przygotowania do utworzenia w 2005 roku Strefy Wolnego Handlu obu Ameryk (ALCA-FTAA), choć podczas konferencji ministrów gospodarki w Miami (listopad 2003 r.) zdecydowano się na jej ograniczoną wersję (ALCA-FTAA light), pozostawiając resztę spornych kwestii, w tym dotyczących subsydiów rolnych, do uzgodnień w ramach dwustronnych porozumień.
14.2. Sytuacja polityczna
Na początku lat dziewięćdziesiątych w wielu krajach Ameryki Łacińskiej zakończył się proces demokratyzacji po okresie rządów autorytarnych reżimów (Chile, Argentyna, Brazylia, Urugwaj, Peru, większość państw Ameryki Środkowej). Powrót do demokracji stworzył nową jakościowo sytuację, choć trudności ekonomiczne spowodowały w ostatnich latach pewne rozczarowanie demokratycznym systemem władzy. Konfliktowa sytuacja charakteryzuje Kolumbię (ponad 40-letnia wojna partyzancka oraz produkcja i przemyt narkotyków) i Wenezuelę (konflikt rządu z opozycją). W 2003 r. doszło do masowych protestów w Boliwii, które doprowadziły do zmiany na stanowisku prezydenta tego państwa. Procesowi demokratyzacji towarzyszy integracja polityczna regionu. Ameryka Łacińska znajduje się w obszarze wpływów Stanów Zjednoczonych, dlatego istotne znaczenie ma dialog międzyamerykański, w tym zwłaszcza na forum Organizacji Państw Amerykańskich.
14.3. Zaangażowanie UE
Podstawowymi celami polskiej polityki zagranicznej wobec krajów Ameryki Łacińskiej jest ustanowienie partnerstwa politycznego oraz stabilnej i obopólnie korzystnej współpracy ekonomiczno-handlowej. Ich dotychczasowa realizacja oparta jest na kontaktach bilateralnych, współpracy na forach międzynarodowych (głównie ONZ) oraz stale poszerzającej się formule współdziałania z krajami UE. Integracja Polski z UE, możliwość uczestniczenia w unijnych programach wobec krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz realny wpływ na kształt polityki wspólnotowej w znacznym stopniu ułatwia osiąganie zamierzonych celów. Ważnym punktem polskiej strategii wobec Ameryki Łacińskiej będzie propagowanie pozytywnych skutków procesu rozszerzenia Unii poprzez akcentowanie komplementarności współpracy UE-AŁ. W krajach latynoamerykańskich istnieje bowiem przekonanie o rywalizacji między naszymi regionami w dostępie do środków pomocowych i inwestycyjnych UE.
Przystąpienie Polski do UE sprzyja wypracowaniu nowej strategii stosunków Polski z krajami Ameryki Łacińskiej i Karaibów zabezpieczającej nasze interesy narodowe oraz efektywny udział w realizacji polityk unijnych. Akcesja Polski do UE umożliwia nie tylko korzystanie z dorobku ustawodawstwa unijnego, ale również umożliwia wpływ na kształt i przebieg negocjacji z regionami (np. UE-MERCOSUR, UE-Wspólnota Andyjska) oraz poszczególnymi państwami (np. UE-Chile, UE-Meksyk).
14.4. Obecność Polski
Bliskość cywilizacyjna i tradycje kulturowe, (w tym religia katolicka), podobne struktury instytucji demokratycznych i porównywalny charakter reform przeprowadzonych w regionach, bliskie stosunki z Unią Europejską, jak również zbliżony stopień rozwoju gospodarczego, stanowią dobre podstawy dla współpracy Polski z krajami Ameryki Łacińskiej.
Obroty handlowe Polski z krajami Ameryki Łacińskiej (47 niezależnych i zależnych państw i terytoriów) w 2003 r. wyniosły 1528 mln USD i były o 21,5% wyższe w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Wartość eksportu wyniosła 488 mln USD i była większa o 18,1%, natomiast wartość importu osiągnęła kwotę 1040 mln USD i była większa w stosunku do roku poprzedniego o 22,8%. Saldo ujemne wyniosło 551 mln USD - w roku poprzednim 433 mln USD (wartości eksportu i importu obejmują towary przeznaczone do obrotu uszlachetniającego).
W I półroczu 2004 r. obroty handlowe z regionem wyniosły 1195,7 mln dolarów, w tym wartość eksportu wyniosła 268 mln USD, a wartość importu - 927 mln USD. Eksport zmniejszył się o 7,5%, natomiast import wzrósł o 106,4%. W związku z przystąpieniem Polski do UE poprawiły się znacznie warunki dostępu do rynku polskiego, co jest wykorzystywane przez kraje regionu. W stosunku do całości obrotów Polski z zagranicą udział Ameryki Łacińskiej wyniósł 1,26%, w tym udział eksportu - 0,9% i udział importu - 1,53%.
Asortyment towarowy tak w eksporcie, jak i w imporcie jest z każdym rokiem bardziej zróżnicowany. W przypadku eksportu ta pozytywna tendencja nie rekompensuje jednakże spadku wielkości sprzedaży dotychczasowych znaczących pozycji towarowych, takich jak wyroby stalowe (Brazylia, Argentyna), mleko w proszku (Meksyk), samoloty (Wenezuela). Utrata rynku na jeden z tych produktów w istotnym stopniu wpływa na ogólną wartość eksportu do regionu.
Jako przyczynę obiektywną można wskazać odległość geograficzną i niewielkie historycznie tradycje współpracy. W ostatnich latach priorytety polskiej polityki handlowej były ukierunkowane głównie na Europę. W przypadku Ameryki Łacińskiej nastąpiła koncentracja zainteresowania na wybranych podstawowych rynkach, do których zaliczamy Brazylię, Meksyk, Argentynę oraz ze względu na szczególne zainteresowanie partnera rozwojem współpracy z UE, w tym z Polską, także Chile. Polskie zainteresowania pokrywają się z priorytetami UE, czego potwierdzeniem jest zawarcie Traktatu o wolnym handlu z Meksykiem, Umowy stowarzyszeniowej z Chile oraz negocjacje Umowy stowarzyszeniowej z Mercosur (w tym z Brazylią i Argentyną). Umowy te w znacznym stopniu liberalizują dostęp do wymienionych rynków.
Kraje Ameryki Łacińskiej były przez wiele lat traktowane jako główni dostawcy towarów nieprzetworzonych, niezbędnych dla zaopatrzenia rynku krajowego. Dotyczy to produktów rolnych (kawa, owoce, pasze, ryby), jak i minerałów, w tym głównie rudy żelaza oraz magnezytu i aluminium. W ostatnim okresie w imporcie z Ameryki Łacińskiej pojawiają się towary o wysokim stopniu przetworzenia, takie jak: samoloty z Brazylii, układy scalone, sprzęt do telefonii z Meksyku i Brazylii oraz nożyki do golenia z Meksyku i Brazylii.
Wzrost importu i ujemnego salda handlowego wymaga skierowania wysiłków na rzecz równoważenia obrotów poprzez zwiększenie polskiego eksportu na rynki krajów Ameryki Łacińskiej. Każdy z wymienionych krajów wymaga innego podejścia w zakresie prezentowania oferty towarowej.
14.5. Państwa priorytetowe (Federacyjna Republika Brazylii, Republika Argentyńska, Meksykańskie Stany Zjednoczone, Republika Chile)
FEDERACYJNA REPUBLIKA BRAZYLII
Największym partnerem Polski w Ameryce Łacińskiej jest Brazylia. W 2003 r. polski eksport do Brazylii osiągnął poziom 98,7 mln USD. Poziom importu z Brazylii do Polski wyniósł 238 mln USD, w wyniku czego bilans handlowy był dla Polski ujemny i wyniósł 139,9 mln USD. W strukturze towarowej polskiego eksportu w ostatnich latach największymi pozycjami były: szyny kolejowe, nawozy mineralne, nawozy sztuczne, pszenica, dętki kauczukowe, części i akcesoria do pojazdów, węgiel, produkty chemiczne oraz kazeina. Wartość 1 mln USD, tj. ponad 1% wartości eksportu, przekraczały także łożyska, inne wyroby hutnicze, urządzenia elektryczne. W imporcie z Brazylii dominowały samoloty, rudy żelaza, tytoń, soki owocowe, kukurydza, pasze, aluminium i maszyny żniwne.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
stopniowy wzrost PKB Brazylii (ponad 4%);
zbliżony poziom rozwoju i komplementarności gospodarek większości
znaczących krajów Ameryki Łacińskiej w stosunku do gospodarki polskiej;
zbliżony poziom rozwoju i komplementarność gospodarek Polski i Brazylii;
rozwój współpracy Brazylii z Unią Europejską;
możliwość wykorzystania dla kształtowania przyszłej współpracy z
Brazylią licznych organizacji polonijnych w Brazylii (ok. 1,5 mln osób).
Czynniki ograniczające współpracę:
niewielki stopień dywersyfikacji polskiej oferty eksportowej relatywnie do możliwości i potencjału.
Ocena (szanse i zagrożenia)
W celu zwiększenia wzajemnej wymiany handlowej kierowana do Brazylii oferta powinna być bardziej zróżnicowana i obejmować m.in. takie dziedziny jak: transport (w tym autobusy, samoloty, helikoptery), gospodarkę morską (współpraca w przemyśle stoczniowym, dostawy statków), maszyny rolnicze (w tym traktory), artykuły przetwórstwa spożywczego, produkty chemiczne (w tym nawozy sztuczne), górnictwo (w tym rozważenie wznowienia dostaw węgla), inne dziedziny (budownictwo, towary powszechnego użytku, motoryzacja).
REPUBLIKA ARGENTYŃSKA
Argentyna - obok Brazylii, Meksyku i Chile - zajmuje jedno z czołowych miejsc pod względem obrotów handlowych z Polską.
Eksport polskich towarów do Argentyny osiągnął w 2003 r. poziom 24,5 mln USD, natomiast poziom importu z Argentyny w tym samym roku wyniósł 189, 4 mln USD. Bilans handlowy w 2003 r. był dla Polski niekorzystny i wyniósł (-)164,8 mln USD. W polskim eksporcie dominują wyroby stalowe, produkty chemiczne, papier oraz maszyny i urządzenia, w tym pojazdy elektryczne, samoloty, meble. Polska importuje przede wszystkim zboża, mięso, gotowe artykuły spożywcze, produkty chemiczne, tworzywa sztuczne i wyroby z kauczuku, skóry, ryby, wyroby metalowe i motoryzacyjne.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
stosunkowo wysoki poziom PKB Argentyny (w 2004 r. 8,3% i 7% w I połowie
2004 r.), stabilizacja peso, wzrost nakładów na inwestycje, wzrost
obrotów handlowych;
liczne bogactwa naturalne: ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny,
rudy cynku, ołowiu, żelaza, manganu, cyny, wolframu, srebra, miedzi,
siarki;
intensywny rozwój współpracy z Unią Europejską (przedmiotem jest
wzmocniony dialog polityczny, współpraca kulturalno-naukowa i
gospodarcza, obejmująca liberalizację handlu dóbr i usług, z perspektywą
utworzenia strefy wolnego handlu między UE i Mercosur, zgodnie z
zasadami WTO);
liczna Polonia (ok. 200 tys. Polaków).
Czynniki ograniczające współpracę:
zagrożenie kryzysem finansowym i gospodarczym;
brak długoletnich tradycji współpracy gospodarczej z Argentyną;
wysokie zadłużenie zagraniczne Argentyny.
Ocena (szanse i zagrożenia)
Mimo malejącego salda obrotów handlowych z Argentyną istnieją potencjalne możliwości rozszerzenia eksportu wyrobów stalowych, produktów chemicznych, maszyn i urządzeń (w tym pojazdów elektrycznych i samolotów).
MEKSYKAŃSKIE STANY ZJEDNOCZONE
Meksyk jest obok Brazylii, Chile i Argentyny głównym partnerem Polski w Ameryce Łacińskiej. Rok 2003 był rekordowy dla wzajemnych obrotów handlowych, które przekroczyły 200 mln USD (wzrost o 51 mln USD w porównaniu do roku poprzedniego). W porównaniu z importem nastąpił również większy przyrost wartości polskiego eksportu na rynek meksykański, aczkolwiek Polska nadal odnotowuje ujemne saldo obrotów handlowych w wysokości 48 mln USD.
Główne polskie towary eksportowe to mleko w proszku, produkty chemiczne, maszyny i urządzenia elektryczne, artykuły spożywcze, alkohol, papier, meble, tworzywa sztuczne. W imporcie przeważają maszynki i nożyki do golenia, podzespoły, aparaty telefoniczne, samochody i części zamienne, maszyny, alkohol i artykuły spożywcze.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
wyraźne ożywienie gospodarcze Meksyku w 2004 r. (w 2000 r. najwyższy w
Ameryce Łacińskiej wskaźnik wzrostu PKB - 7,1%. W latach 2001-2002
meksykańska gospodarka przeżywała recesję, spowodowaną spadkiem
konsumpcji w Stanach Zjednoczonych oraz obniżką cen ropy naftowej. W
2003 r. nastąpił wzrost PKB w wysokości 1,3%. Prognozy przewidują na
2004 r. wzrost PKB w wysokości 3,6%);
znaczne zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego;
stosunkowo stabilny system polityczny i gospodarka Meksyku;
regularna współpraca Meksyku z UE (umowa o wolnym handlu, przewidująca
liberalizację handlu produktami rolnymi do 2010 r. oraz liberalizację
handlu w zakresie rybołówstwa do 2010 r., ponadto wprowadzająca system
preferencji w dziedzinie usług, ochronę własności intelektualnej, normy
pochodzenia, arbitraż oraz różne formy działalności handlowej; od 2003
r. stawki celne Meksyku wynoszą maksymalnie 5%);
regularny dialog polityczny i gospodarczy Polski i Meksyku;
stosunkowo dobrze rozwinięta współpraca kulturalno-naukowa.
Czynniki ograniczające współpracę:
bardzo wysokie zadłużenie Meksyku (w 2003 r. dług zagraniczny wyniósł 80,6 mld USD);
pogarszający się stan bezpieczeństwa wewnętrznego w Meksyku (np. rosnąca fala porwań, przestępczość zorganizowana);
nieuregulowane sporne kwestie dot. przepisów weterynaryjnych
(szczegółowe kontrole sanitarne eksportowanego przez Polskę mleka w
proszku, przyczyniające się do zwiększenia kosztów oraz wydłużenia
okresów dostaw, traktowanie Polski przez Meksyk jako państwa zagrożonego
BSE oraz pryszczycą).
Ocena (szanse i zagrożenia)
W związku z planowanymi programami reform w Meksyku potencjalne obszary współpracy polsko-meksykańskiej mogą obejmować sektor energetyczny i elektryczny oraz przemysł naftowy i petrochemiczny oraz wydobycie gazu ziemnego. Istnieją ponadto możliwości eksportu na rynek meksykański samolotów, mebli, maszyn do obróbki, sprzętu górniczego oraz sprzętu medycznego.
Mimo stosunkowo dużej stabilizacji sytuacji politycznej w Meksyku coraz bardziej prawdopodobny jest nowy wybuch niepokojów społecznych w prowincji Chiapas.
REPUBLIKA CHILE
Po latach izolacji za rządów wojskowych Chile przejawia dużą aktywność na arenie międzynarodowej. Dzięki wysiłkom kolejnych rządów wzrosło zainteresowanie tym krajem i jego atrakcyjność jako partnera w stosunkach międzynarodowych. Polsko-chilijska wymiana handlowa i współpraca gospodarcza jest niewielka i nie odpowiada możliwościom obu krajów.
Do głównych produktów eksportowanych przez Polskę do Chile w ostatnich latach należały: turbiny i kondensatory, mleko w proszku, wyroby stalowe, maszyny i urządzenia (głównie maszyny budowlane i sprzęt gospodarstwa domowego), chemikalia, wyroby przemysłu tekstylno-odzieżowego. Polska importuje z Chile głównie koncentraty miedzi i cynku, ryby, produkty pochodzenia roślinnego i wino. Eksport polskich towarów do Chile osiągnął w 2003 r. poziom 15,994 mln USD, import z Chile - 24,49 mln USD, co daje obroty w wysokości 40,4 mln USD.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
stabilna sytuacja wewnętrzna wyróżniająca Chile na tle szeregu krajów Ameryki Łacińskiej;
średni wzrost PKB w latach 90-tych w wysokości 5-8%;
intensywna współpraca z UE w oparciu o umowę o wolnym handlu (w 2003 r.
obroty Chile z UE wzrosły do 7,9 mld USD. Udział UE w chilijskim
eksporcie wzrósł do poziomu 23,4%. Głównymi partnerami handlowymi Chile w
UE są Włochy, Francja i Niemcy. UE należy do największych inwestorów w
Chile. Unijne inwestycje koncentrują się w sektorze energetycznym oraz
transporcie i łączności);
aktywna współpraca kulturalno-naukowa.
Czynniki ograniczające współpracę:
brak w Chile przepisów regulujących kwestie ochrony własności przemysłowej i intelektualnej (dotyczy to przede wszystkim piractwa nagrań, wydawnictw, a także braku ochrony patentów na leki).
Ocena (szanse i zagrożenia)
Rozszerzenie wymiany handlowej ma podstawowe znaczenie dla polsko-chilijskich stosunków. W porównaniu z wysoką dynamiką stosunków politycznych, wymiana handlowa i współpraca gospodarcza nie odpowiadają możliwościom ani potencjałom obu krajów. Objęcie Polski postanowieniami układu o wolnym handlu UE-Chile sprzyjać będzie intensyfikacji wzajemnych relacji ekonomicznych.
Podejmowane są działania na rzecz rozwoju polsko-chilijskiej współpracy głównie w branży lotniczej, jak również w zakresie dostaw sprzętu specjalnego, w tym polskich urządzeń radarowych.
W Chile utrzymuje się zainteresowanie polskimi technologiami i dostawami sprzętu górniczego. Analizowane są ew. możliwości eksportu polskiego węgla kamiennego do Chile (zapotrzebowanie Chile na węgiel kamienny wynosi 1,5 mln ton rocznie).
Wśród potencjalnych obszarów współpracy znajduje się również rolnictwo i rybołówstwo (strona polska wyraża zainteresowanie zwiększeniem importu chilijskich ryb oraz stworzeniem w Polsce joint ventures z chilijskimi przedsiębiorstwami przetwórstwa ryb).
14.6. Państwa ważne (Boliwariańska Republika Wenezueli, Republika Kolumbii)
BOLIWARIAŃSKA REPUBLIKA WENEZUELI
Od wielu lat w polsko-wenezuelskiej wymianie handlowej utrzymuje się dodatni dla Polski bilans handlowy. W 2003 r. polski eksport wyniósł 12,1 mln USD, zaś import 10,8 mln USD. Główną pozycją polskiego eksportu były samoloty transportowe (łącznie sprzedano 24 samoloty) i części zamienne. Ponadto Polska eksportowała wodomierze, prądomierze, wyroby hutnicze, produkty żywnościowe (wódka, sery). Saldo obrotów wzajemnych wyniosło 3,5 mln USD na korzyść Polski. W Wenezueli brak jest polskich inwestycji. Prowadzone są rozmowy dotyczące sprzedaży kolejnych samolotów (4 szt.), w sprawie eksportu lub montażu polskich autobusów oraz w sprawie uruchomienia wydobycia fosforytów i budowy fabryki kwasu fosforowego w stanie Tachira.
Niestabilna sytuacja polityczna, napięcia społeczne oraz trudności gospodarcze Wenezueli spowodowały ograniczenie polsko-wenezuelskich kontaktów politycznych.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
znaczne zasoby surowców naturalnych (ropa naftowa, gaz, ruda żelaza, boksyty).
Czynniki ograniczające współpracę:
złożona i napięta sytuacja społeczno-polityczna w Wenezueli na
przestrzeni ostatnich dwóch lat, prowadząca w konsekwencji do
destabilizacji systemu politycznego, głębokiego kryzysu gospodarczego
(m.in. spadek PKB o 8,9%) i silnego osłabienia pozycji i wiarygodności
Wenezueli na arenie międzynarodowej (poważne ograniczenie napływu
inwestycji zagranicznych głównie ze wzglądu na kryzys gospodarczy i
kontrolę obrotu dewizowego);
spadek popytu importowego Wenezueli ze względu na kryzys gospodarczy,
ograniczenia eksportowe i importowe (wysokie podatki i cła, licencje na
niektóre artykuły spożywcze), biurokratyczne przepisy dotyczące
prowadzenia dokumentacji eksportowo-importowej.
Ocena (szanse i zagrożenia)
W perspektywie dalszej współpracy Wenezuela wyraża zainteresowanie zakupem m.in. polskich samolotów i helikopterów. Zaproponowała eksport do Polski ropy naftowej, aluminium oraz niektórych wyrobów przemysłu chemicznego. Polska oferta eksportowa obejmuje w szczególności sprzęt latający (z możliwością zainstalowania miejscowej montowni), systemy łączności i wyroby hutnicze, a także uczestnictwo polskiego przemysłu w budowie linii kolejowych i przemysłowych oraz rurociągów gazowych.
REPUBLIKA KOLUMBII
Eksport polskich towarów do Kolumbii w 2003 r. osiągnął poziom 16,5 mln USD i był o prawie 40% większy niż w tym samym okresie roku poprzedniego. Polska eksportuje m.in. produkty chemiczne (40%), kątowniki i pręty stalowe (30%). Import kolumbijskich towarów do Polski systematycznie spada, pomimo ciągłego poszerzania gamy sprzedawanych towarów (28,45 mln USD w 2000 r., 24,4 mln USD w 2001 r., 20,78 mln USD w 2002 r., 23,7 mln USD w 2003r.). Ponad 82% polskiego importu stanowią trzy pozycje: banany, kawa, ekstrakt kawy. Bilans handlowy za 2003 r. był dla Polski niekorzystny i wyniósł (-) 7,3 mln USD.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
stosunkowo stabilny poziom wzrostu ekonomicznego (w tym przyrost PKB o
3,5%, niższa inflacja na poziomie 6,5% i wzrost eksportu o 5,5%);
stosunkowo dobrze rozwijająca się współpraca z UE (w 2003 r. eksport
Kolumbii do krajów UE wzrósł w ubiegłym roku do 1,86 mld USD -
dominowały w nim towary tradycyjne: węgiel, kawa, banany, żelazonikiel);
dynamicznie rozwijająca się współpraca kulturalno-naukowa.
Czynniki ograniczające współpracę:
słaby popyt wewnętrzny;
brak określonych stałych zasad podatkowych;
długotrwały konflikt wewnętrzny , angażujący obecnie trzy strony: rząd,
lewicowe ugrupowania partyzanckie oraz prawicowe siły paramilitarne i
grożący destabilizacji kraju;
wzrost w Kolumbii przestępczości zorganizowanej związanej m.in. z produkcją i przemytem narkotyków.
Ocena (szanse i zagrożenia)
Potencjalnym obszarem stwarzającym szanse dalszego zwiększenia wzajemnych obrotów handlowych jest współpraca w zakresie wydobycia węgla kamiennego. Strona kolumbijska jest zainteresowana dalszymi zakupami polskich maszyn górniczych oraz zwiększeniem liczby polskich górników zatrudnionych w miejscowych kopalniach. W 2000 roku podjęto ponownie współpracę w zakresie gospodarki morskiej.
Strona kolumbijska wyraża zainteresowanie współpracą przemysłów "S". Kolumbia jest potencjalnie bardzo dobrym rynkiem dla samolotów transportowych. Głównym segmentem rynku, do którego adresowane są działania marketingowe, jest sektor rządowy (w tym kolumbijska armia i policja).
Mimo tych niekorzystnych tendencji część państw z grupy krajów rozwijających się jest i nadal będzie stosunkowo ważnym elementem udziału Polski w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Dotyczy to szczególnie dynamicznie rozwijających się i kreujących zwiększony popyt rynków azjatyckich (np. Chiny), krajów o znacznym potencjale gospodarczym (np. Indie), a także krajów będących źródłem zaopatrzenia dla polskiej gospodarki w specyficzne surowce, półprodukty oraz produkty finalne, w tym rolno-spożywcze.
Likwidacja relatywnie wysokiego deficytu w handlu z pozaeuropejskimi krajami rozwijającymi się nie może być działaniem globalnym. Do zmniejszania ujemnego salda handlowego należy dążyć w stosunkach przede wszystkim z tymi krajami, które potencjalnie rokują możliwości dalszego rozwoju współpracy.
14. Ameryka Łacińska i Karaiby
14.1. Ogólna charakterystykaRegion Ameryki Łacińskiej i Karaibów (ponad 20 mln km kwadratowych i 460 mln ludności) obejmuje łącznie trzydzieści pięć państw od Meksyku w Ameryce Północnej, poprzez państwa Ameryki Środkowej i kraje karaibskie, po kraje Ameryki Południowej. W przeciwieństwie do innych obszarów świata, Ameryka Łacińska stanowi bardziej spójny region ze względu na wspólnotę językową i kulturową oraz w zasadzie wspólne interesy polityczne i ekonomiczne. Obszar Ameryki Łacińskiej i Karaibów zdominowany jest przez dwie cywilizacje: latynoską i karaibską. W przeciwieństwie do Azji i Afryki stanowią one derywat cywilizacji zachodniej: na obszarze tym używa się języków europejskich (hiszpański, portugalski, angielski, francuski, niderlandzki), zaś zwyczaje, system rządów i struktury państwowe wzorowane są na modelu amerykańskim lub europejskim. Z tego powodu jest mało prawdopodobne, aby obszar ten mógł stać się źródłem poważniejszych konfliktów z państwami Zachodu.
Bogactwo zasobów naturalnych oraz fakt dynamicznego rozwoju przemysłowego głównych państw czynią z Ameryki Łacińskiej interesującego partnera współpracy gospodarczej. Odgrywa ona coraz większą rolę na arenie międzynarodowej, zwłaszcza w systemie ONZ. Meksyk jest członkiem OECD (o przyznanie statusu członka wystąpiło niedawno Chile). Meksyk i Brazylia są obserwatorami szczytów najbardziej rozwiniętych krajów świata (Grupa Ośmiu). Chile, Meksyk i Peru należą do APEC.
Potencjał ekonomiczny regionu wyznacza jego PKB w wysokości 2 bln USD. Mimo, że w poprzednich latach recesja na rynkach międzynarodowych doprowadziła m.in. do głębokiego kryzysu gospodarczego w większości państw regionu, to obecnie obserwuje się bardziej pozytywne tendencje w gospodarce latynoamerykańskiej. Ameryka Łacińska posiada jedną z bardziej rozwiniętych struktur integracji ekonomicznej (Mercosur, Wspólnota Andyjska, Wspólny Rynek Środkowoamerykański, Wspólny Rynek Karaibów). Meksyk wraz z USA i Kanadą jest członkiem Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu (NAFTA). Meksyk jest obecnie drugim partnerem handlowym USA na świecie, wzajemne obroty wynoszą 220 mld USD. Chile zawarło układ o wolnym handlu z USA, zaś państwa Ameryki Środkowej są w trakcie jego negocjacji. Trwają przygotowania do utworzenia w 2005 roku Strefy Wolnego Handlu obu Ameryk (ALCA-FTAA), choć podczas konferencji ministrów gospodarki w Miami (listopad 2003 r.) zdecydowano się na jej ograniczoną wersję (ALCA-FTAA light), pozostawiając resztę spornych kwestii, w tym dotyczących subsydiów rolnych, do uzgodnień w ramach dwustronnych porozumień.
14.2. Sytuacja polityczna
Na początku lat dziewięćdziesiątych w wielu krajach Ameryki Łacińskiej zakończył się proces demokratyzacji po okresie rządów autorytarnych reżimów (Chile, Argentyna, Brazylia, Urugwaj, Peru, większość państw Ameryki Środkowej). Powrót do demokracji stworzył nową jakościowo sytuację, choć trudności ekonomiczne spowodowały w ostatnich latach pewne rozczarowanie demokratycznym systemem władzy. Konfliktowa sytuacja charakteryzuje Kolumbię (ponad 40-letnia wojna partyzancka oraz produkcja i przemyt narkotyków) i Wenezuelę (konflikt rządu z opozycją). W 2003 r. doszło do masowych protestów w Boliwii, które doprowadziły do zmiany na stanowisku prezydenta tego państwa. Procesowi demokratyzacji towarzyszy integracja polityczna regionu. Ameryka Łacińska znajduje się w obszarze wpływów Stanów Zjednoczonych, dlatego istotne znaczenie ma dialog międzyamerykański, w tym zwłaszcza na forum Organizacji Państw Amerykańskich.
14.3. Zaangażowanie UE
Podstawowymi celami polskiej polityki zagranicznej wobec krajów Ameryki Łacińskiej jest ustanowienie partnerstwa politycznego oraz stabilnej i obopólnie korzystnej współpracy ekonomiczno-handlowej. Ich dotychczasowa realizacja oparta jest na kontaktach bilateralnych, współpracy na forach międzynarodowych (głównie ONZ) oraz stale poszerzającej się formule współdziałania z krajami UE. Integracja Polski z UE, możliwość uczestniczenia w unijnych programach wobec krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz realny wpływ na kształt polityki wspólnotowej w znacznym stopniu ułatwia osiąganie zamierzonych celów. Ważnym punktem polskiej strategii wobec Ameryki Łacińskiej będzie propagowanie pozytywnych skutków procesu rozszerzenia Unii poprzez akcentowanie komplementarności współpracy UE-AŁ. W krajach latynoamerykańskich istnieje bowiem przekonanie o rywalizacji między naszymi regionami w dostępie do środków pomocowych i inwestycyjnych UE.
Przystąpienie Polski do UE sprzyja wypracowaniu nowej strategii stosunków Polski z krajami Ameryki Łacińskiej i Karaibów zabezpieczającej nasze interesy narodowe oraz efektywny udział w realizacji polityk unijnych. Akcesja Polski do UE umożliwia nie tylko korzystanie z dorobku ustawodawstwa unijnego, ale również umożliwia wpływ na kształt i przebieg negocjacji z regionami (np. UE-MERCOSUR, UE-Wspólnota Andyjska) oraz poszczególnymi państwami (np. UE-Chile, UE-Meksyk).
14.4. Obecność Polski
Bliskość cywilizacyjna i tradycje kulturowe, (w tym religia katolicka), podobne struktury instytucji demokratycznych i porównywalny charakter reform przeprowadzonych w regionach, bliskie stosunki z Unią Europejską, jak również zbliżony stopień rozwoju gospodarczego, stanowią dobre podstawy dla współpracy Polski z krajami Ameryki Łacińskiej.
Obroty handlowe Polski z krajami Ameryki Łacińskiej (47 niezależnych i zależnych państw i terytoriów) w 2003 r. wyniosły 1528 mln USD i były o 21,5% wyższe w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Wartość eksportu wyniosła 488 mln USD i była większa o 18,1%, natomiast wartość importu osiągnęła kwotę 1040 mln USD i była większa w stosunku do roku poprzedniego o 22,8%. Saldo ujemne wyniosło 551 mln USD - w roku poprzednim 433 mln USD (wartości eksportu i importu obejmują towary przeznaczone do obrotu uszlachetniającego).
W I półroczu 2004 r. obroty handlowe z regionem wyniosły 1195,7 mln dolarów, w tym wartość eksportu wyniosła 268 mln USD, a wartość importu - 927 mln USD. Eksport zmniejszył się o 7,5%, natomiast import wzrósł o 106,4%. W związku z przystąpieniem Polski do UE poprawiły się znacznie warunki dostępu do rynku polskiego, co jest wykorzystywane przez kraje regionu. W stosunku do całości obrotów Polski z zagranicą udział Ameryki Łacińskiej wyniósł 1,26%, w tym udział eksportu - 0,9% i udział importu - 1,53%.
Asortyment towarowy tak w eksporcie, jak i w imporcie jest z każdym rokiem bardziej zróżnicowany. W przypadku eksportu ta pozytywna tendencja nie rekompensuje jednakże spadku wielkości sprzedaży dotychczasowych znaczących pozycji towarowych, takich jak wyroby stalowe (Brazylia, Argentyna), mleko w proszku (Meksyk), samoloty (Wenezuela). Utrata rynku na jeden z tych produktów w istotnym stopniu wpływa na ogólną wartość eksportu do regionu.
Jako przyczynę obiektywną można wskazać odległość geograficzną i niewielkie historycznie tradycje współpracy. W ostatnich latach priorytety polskiej polityki handlowej były ukierunkowane głównie na Europę. W przypadku Ameryki Łacińskiej nastąpiła koncentracja zainteresowania na wybranych podstawowych rynkach, do których zaliczamy Brazylię, Meksyk, Argentynę oraz ze względu na szczególne zainteresowanie partnera rozwojem współpracy z UE, w tym z Polską, także Chile. Polskie zainteresowania pokrywają się z priorytetami UE, czego potwierdzeniem jest zawarcie Traktatu o wolnym handlu z Meksykiem, Umowy stowarzyszeniowej z Chile oraz negocjacje Umowy stowarzyszeniowej z Mercosur (w tym z Brazylią i Argentyną). Umowy te w znacznym stopniu liberalizują dostęp do wymienionych rynków.
Kraje Ameryki Łacińskiej były przez wiele lat traktowane jako główni dostawcy towarów nieprzetworzonych, niezbędnych dla zaopatrzenia rynku krajowego. Dotyczy to produktów rolnych (kawa, owoce, pasze, ryby), jak i minerałów, w tym głównie rudy żelaza oraz magnezytu i aluminium. W ostatnim okresie w imporcie z Ameryki Łacińskiej pojawiają się towary o wysokim stopniu przetworzenia, takie jak: samoloty z Brazylii, układy scalone, sprzęt do telefonii z Meksyku i Brazylii oraz nożyki do golenia z Meksyku i Brazylii.
Wzrost importu i ujemnego salda handlowego wymaga skierowania wysiłków na rzecz równoważenia obrotów poprzez zwiększenie polskiego eksportu na rynki krajów Ameryki Łacińskiej. Każdy z wymienionych krajów wymaga innego podejścia w zakresie prezentowania oferty towarowej.
14.5. Państwa priorytetowe (Federacyjna Republika Brazylii, Republika Argentyńska, Meksykańskie Stany Zjednoczone, Republika Chile)
FEDERACYJNA REPUBLIKA BRAZYLII
Największym partnerem Polski w Ameryce Łacińskiej jest Brazylia. W 2003 r. polski eksport do Brazylii osiągnął poziom 98,7 mln USD. Poziom importu z Brazylii do Polski wyniósł 238 mln USD, w wyniku czego bilans handlowy był dla Polski ujemny i wyniósł 139,9 mln USD. W strukturze towarowej polskiego eksportu w ostatnich latach największymi pozycjami były: szyny kolejowe, nawozy mineralne, nawozy sztuczne, pszenica, dętki kauczukowe, części i akcesoria do pojazdów, węgiel, produkty chemiczne oraz kazeina. Wartość 1 mln USD, tj. ponad 1% wartości eksportu, przekraczały także łożyska, inne wyroby hutnicze, urządzenia elektryczne. W imporcie z Brazylii dominowały samoloty, rudy żelaza, tytoń, soki owocowe, kukurydza, pasze, aluminium i maszyny żniwne.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
stopniowy wzrost PKB Brazylii (ponad 4%);
zbliżony poziom rozwoju i komplementarności gospodarek większości
znaczących krajów Ameryki Łacińskiej w stosunku do gospodarki polskiej; zbliżony poziom rozwoju i komplementarność gospodarek Polski i Brazylii; rozwój współpracy Brazylii z Unią Europejską;
możliwość wykorzystania dla kształtowania przyszłej współpracy z
Brazylią licznych organizacji polonijnych w Brazylii (ok. 1,5 mln osób).Czynniki ograniczające współpracę:
niewielki stopień dywersyfikacji polskiej oferty eksportowej relatywnie do możliwości i potencjału.Ocena (szanse i zagrożenia)
W celu zwiększenia wzajemnej wymiany handlowej kierowana do Brazylii oferta powinna być bardziej zróżnicowana i obejmować m.in. takie dziedziny jak: transport (w tym autobusy, samoloty, helikoptery), gospodarkę morską (współpraca w przemyśle stoczniowym, dostawy statków), maszyny rolnicze (w tym traktory), artykuły przetwórstwa spożywczego, produkty chemiczne (w tym nawozy sztuczne), górnictwo (w tym rozważenie wznowienia dostaw węgla), inne dziedziny (budownictwo, towary powszechnego użytku, motoryzacja).
REPUBLIKA ARGENTYŃSKA
Argentyna - obok Brazylii, Meksyku i Chile - zajmuje jedno z czołowych miejsc pod względem obrotów handlowych z Polską.
Eksport polskich towarów do Argentyny osiągnął w 2003 r. poziom 24,5 mln USD, natomiast poziom importu z Argentyny w tym samym roku wyniósł 189, 4 mln USD. Bilans handlowy w 2003 r. był dla Polski niekorzystny i wyniósł (-)164,8 mln USD. W polskim eksporcie dominują wyroby stalowe, produkty chemiczne, papier oraz maszyny i urządzenia, w tym pojazdy elektryczne, samoloty, meble. Polska importuje przede wszystkim zboża, mięso, gotowe artykuły spożywcze, produkty chemiczne, tworzywa sztuczne i wyroby z kauczuku, skóry, ryby, wyroby metalowe i motoryzacyjne.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
stosunkowo wysoki poziom PKB Argentyny (w 2004 r. 8,3% i 7% w I połowie
2004 r.), stabilizacja peso, wzrost nakładów na inwestycje, wzrost
obrotów handlowych;
liczne bogactwa naturalne: ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny,
rudy cynku, ołowiu, żelaza, manganu, cyny, wolframu, srebra, miedzi,
siarki;
intensywny rozwój współpracy z Unią Europejską (przedmiotem jest
wzmocniony dialog polityczny, współpraca kulturalno-naukowa i
gospodarcza, obejmująca liberalizację handlu dóbr i usług, z perspektywą
utworzenia strefy wolnego handlu między UE i Mercosur, zgodnie z
zasadami WTO); liczna Polonia (ok. 200 tys. Polaków).Czynniki ograniczające współpracę:
zagrożenie kryzysem finansowym i gospodarczym; brak długoletnich tradycji współpracy gospodarczej z Argentyną; wysokie zadłużenie zagraniczne Argentyny.Ocena (szanse i zagrożenia)
Mimo malejącego salda obrotów handlowych z Argentyną istnieją potencjalne możliwości rozszerzenia eksportu wyrobów stalowych, produktów chemicznych, maszyn i urządzeń (w tym pojazdów elektrycznych i samolotów).
MEKSYKAŃSKIE STANY ZJEDNOCZONE
Meksyk jest obok Brazylii, Chile i Argentyny głównym partnerem Polski w Ameryce Łacińskiej. Rok 2003 był rekordowy dla wzajemnych obrotów handlowych, które przekroczyły 200 mln USD (wzrost o 51 mln USD w porównaniu do roku poprzedniego). W porównaniu z importem nastąpił również większy przyrost wartości polskiego eksportu na rynek meksykański, aczkolwiek Polska nadal odnotowuje ujemne saldo obrotów handlowych w wysokości 48 mln USD.
Główne polskie towary eksportowe to mleko w proszku, produkty chemiczne, maszyny i urządzenia elektryczne, artykuły spożywcze, alkohol, papier, meble, tworzywa sztuczne. W imporcie przeważają maszynki i nożyki do golenia, podzespoły, aparaty telefoniczne, samochody i części zamienne, maszyny, alkohol i artykuły spożywcze.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
wyraźne ożywienie gospodarcze Meksyku w 2004 r. (w 2000 r. najwyższy w
Ameryce Łacińskiej wskaźnik wzrostu PKB - 7,1%. W latach 2001-2002
meksykańska gospodarka przeżywała recesję, spowodowaną spadkiem
konsumpcji w Stanach Zjednoczonych oraz obniżką cen ropy naftowej. W
2003 r. nastąpił wzrost PKB w wysokości 1,3%. Prognozy przewidują na
2004 r. wzrost PKB w wysokości 3,6%); znaczne zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego; stosunkowo stabilny system polityczny i gospodarka Meksyku;
regularna współpraca Meksyku z UE (umowa o wolnym handlu, przewidująca
liberalizację handlu produktami rolnymi do 2010 r. oraz liberalizację
handlu w zakresie rybołówstwa do 2010 r., ponadto wprowadzająca system
preferencji w dziedzinie usług, ochronę własności intelektualnej, normy
pochodzenia, arbitraż oraz różne formy działalności handlowej; od 2003
r. stawki celne Meksyku wynoszą maksymalnie 5%); regularny dialog polityczny i gospodarczy Polski i Meksyku; stosunkowo dobrze rozwinięta współpraca kulturalno-naukowa.Czynniki ograniczające współpracę:
bardzo wysokie zadłużenie Meksyku (w 2003 r. dług zagraniczny wyniósł 80,6 mld USD); pogarszający się stan bezpieczeństwa wewnętrznego w Meksyku (np. rosnąca fala porwań, przestępczość zorganizowana);
nieuregulowane sporne kwestie dot. przepisów weterynaryjnych
(szczegółowe kontrole sanitarne eksportowanego przez Polskę mleka w
proszku, przyczyniające się do zwiększenia kosztów oraz wydłużenia
okresów dostaw, traktowanie Polski przez Meksyk jako państwa zagrożonego
BSE oraz pryszczycą).Ocena (szanse i zagrożenia)
W związku z planowanymi programami reform w Meksyku potencjalne obszary współpracy polsko-meksykańskiej mogą obejmować sektor energetyczny i elektryczny oraz przemysł naftowy i petrochemiczny oraz wydobycie gazu ziemnego. Istnieją ponadto możliwości eksportu na rynek meksykański samolotów, mebli, maszyn do obróbki, sprzętu górniczego oraz sprzętu medycznego.
Mimo stosunkowo dużej stabilizacji sytuacji politycznej w Meksyku coraz bardziej prawdopodobny jest nowy wybuch niepokojów społecznych w prowincji Chiapas.
REPUBLIKA CHILE
Po latach izolacji za rządów wojskowych Chile przejawia dużą aktywność na arenie międzynarodowej. Dzięki wysiłkom kolejnych rządów wzrosło zainteresowanie tym krajem i jego atrakcyjność jako partnera w stosunkach międzynarodowych. Polsko-chilijska wymiana handlowa i współpraca gospodarcza jest niewielka i nie odpowiada możliwościom obu krajów.
Do głównych produktów eksportowanych przez Polskę do Chile w ostatnich latach należały: turbiny i kondensatory, mleko w proszku, wyroby stalowe, maszyny i urządzenia (głównie maszyny budowlane i sprzęt gospodarstwa domowego), chemikalia, wyroby przemysłu tekstylno-odzieżowego. Polska importuje z Chile głównie koncentraty miedzi i cynku, ryby, produkty pochodzenia roślinnego i wino. Eksport polskich towarów do Chile osiągnął w 2003 r. poziom 15,994 mln USD, import z Chile - 24,49 mln USD, co daje obroty w wysokości 40,4 mln USD.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
stabilna sytuacja wewnętrzna wyróżniająca Chile na tle szeregu krajów Ameryki Łacińskiej; średni wzrost PKB w latach 90-tych w wysokości 5-8%;
intensywna współpraca z UE w oparciu o umowę o wolnym handlu (w 2003 r.
obroty Chile z UE wzrosły do 7,9 mld USD. Udział UE w chilijskim
eksporcie wzrósł do poziomu 23,4%. Głównymi partnerami handlowymi Chile w
UE są Włochy, Francja i Niemcy. UE należy do największych inwestorów w
Chile. Unijne inwestycje koncentrują się w sektorze energetycznym oraz
transporcie i łączności); aktywna współpraca kulturalno-naukowa.Czynniki ograniczające współpracę:
brak w Chile przepisów regulujących kwestie ochrony własności przemysłowej i intelektualnej (dotyczy to przede wszystkim piractwa nagrań, wydawnictw, a także braku ochrony patentów na leki).
Ocena (szanse i zagrożenia)
Rozszerzenie wymiany handlowej ma podstawowe znaczenie dla polsko-chilijskich stosunków. W porównaniu z wysoką dynamiką stosunków politycznych, wymiana handlowa i współpraca gospodarcza nie odpowiadają możliwościom ani potencjałom obu krajów. Objęcie Polski postanowieniami układu o wolnym handlu UE-Chile sprzyjać będzie intensyfikacji wzajemnych relacji ekonomicznych.
Podejmowane są działania na rzecz rozwoju polsko-chilijskiej współpracy głównie w branży lotniczej, jak również w zakresie dostaw sprzętu specjalnego, w tym polskich urządzeń radarowych.
W Chile utrzymuje się zainteresowanie polskimi technologiami i dostawami sprzętu górniczego. Analizowane są ew. możliwości eksportu polskiego węgla kamiennego do Chile (zapotrzebowanie Chile na węgiel kamienny wynosi 1,5 mln ton rocznie).
Wśród potencjalnych obszarów współpracy znajduje się również rolnictwo i rybołówstwo (strona polska wyraża zainteresowanie zwiększeniem importu chilijskich ryb oraz stworzeniem w Polsce joint ventures z chilijskimi przedsiębiorstwami przetwórstwa ryb).
14.6. Państwa ważne (Boliwariańska Republika Wenezueli, Republika Kolumbii)
BOLIWARIAŃSKA REPUBLIKA WENEZUELI
Od wielu lat w polsko-wenezuelskiej wymianie handlowej utrzymuje się dodatni dla Polski bilans handlowy. W 2003 r. polski eksport wyniósł 12,1 mln USD, zaś import 10,8 mln USD. Główną pozycją polskiego eksportu były samoloty transportowe (łącznie sprzedano 24 samoloty) i części zamienne. Ponadto Polska eksportowała wodomierze, prądomierze, wyroby hutnicze, produkty żywnościowe (wódka, sery). Saldo obrotów wzajemnych wyniosło 3,5 mln USD na korzyść Polski. W Wenezueli brak jest polskich inwestycji. Prowadzone są rozmowy dotyczące sprzedaży kolejnych samolotów (4 szt.), w sprawie eksportu lub montażu polskich autobusów oraz w sprawie uruchomienia wydobycia fosforytów i budowy fabryki kwasu fosforowego w stanie Tachira.
Niestabilna sytuacja polityczna, napięcia społeczne oraz trudności gospodarcze Wenezueli spowodowały ograniczenie polsko-wenezuelskich kontaktów politycznych.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
znaczne zasoby surowców naturalnych (ropa naftowa, gaz, ruda żelaza, boksyty).Czynniki ograniczające współpracę:
złożona i napięta sytuacja społeczno-polityczna w Wenezueli na
przestrzeni ostatnich dwóch lat, prowadząca w konsekwencji do
destabilizacji systemu politycznego, głębokiego kryzysu gospodarczego
(m.in. spadek PKB o 8,9%) i silnego osłabienia pozycji i wiarygodności
Wenezueli na arenie międzynarodowej (poważne ograniczenie napływu
inwestycji zagranicznych głównie ze wzglądu na kryzys gospodarczy i
kontrolę obrotu dewizowego);
spadek popytu importowego Wenezueli ze względu na kryzys gospodarczy,
ograniczenia eksportowe i importowe (wysokie podatki i cła, licencje na
niektóre artykuły spożywcze), biurokratyczne przepisy dotyczące
prowadzenia dokumentacji eksportowo-importowej.Ocena (szanse i zagrożenia)
W perspektywie dalszej współpracy Wenezuela wyraża zainteresowanie zakupem m.in. polskich samolotów i helikopterów. Zaproponowała eksport do Polski ropy naftowej, aluminium oraz niektórych wyrobów przemysłu chemicznego. Polska oferta eksportowa obejmuje w szczególności sprzęt latający (z możliwością zainstalowania miejscowej montowni), systemy łączności i wyroby hutnicze, a także uczestnictwo polskiego przemysłu w budowie linii kolejowych i przemysłowych oraz rurociągów gazowych.
REPUBLIKA KOLUMBII
Eksport polskich towarów do Kolumbii w 2003 r. osiągnął poziom 16,5 mln USD i był o prawie 40% większy niż w tym samym okresie roku poprzedniego. Polska eksportuje m.in. produkty chemiczne (40%), kątowniki i pręty stalowe (30%). Import kolumbijskich towarów do Polski systematycznie spada, pomimo ciągłego poszerzania gamy sprzedawanych towarów (28,45 mln USD w 2000 r., 24,4 mln USD w 2001 r., 20,78 mln USD w 2002 r., 23,7 mln USD w 2003r.). Ponad 82% polskiego importu stanowią trzy pozycje: banany, kawa, ekstrakt kawy. Bilans handlowy za 2003 r. był dla Polski niekorzystny i wyniósł (-) 7,3 mln USD.
Czynniki sprzyjające rozwojowi współpracy:
stosunkowo stabilny poziom wzrostu ekonomicznego (w tym przyrost PKB o
3,5%, niższa inflacja na poziomie 6,5% i wzrost eksportu o 5,5%);
stosunkowo dobrze rozwijająca się współpraca z UE (w 2003 r. eksport
Kolumbii do krajów UE wzrósł w ubiegłym roku do 1,86 mld USD -
dominowały w nim towary tradycyjne: węgiel, kawa, banany, żelazonikiel); dynamicznie rozwijająca się współpraca kulturalno-naukowa.Czynniki ograniczające współpracę:
słaby popyt wewnętrzny; brak określonych stałych zasad podatkowych;
długotrwały konflikt wewnętrzny , angażujący obecnie trzy strony: rząd,
lewicowe ugrupowania partyzanckie oraz prawicowe siły paramilitarne i
grożący destabilizacji kraju; wzrost w Kolumbii przestępczości zorganizowanej związanej m.in. z produkcją i przemytem narkotyków.Ocena (szanse i zagrożenia)
Potencjalnym obszarem stwarzającym szanse dalszego zwiększenia wzajemnych obrotów handlowych jest współpraca w zakresie wydobycia węgla kamiennego. Strona kolumbijska jest zainteresowana dalszymi zakupami polskich maszyn górniczych oraz zwiększeniem liczby polskich górników zatrudnionych w miejscowych kopalniach. W 2000 roku podjęto ponownie współpracę w zakresie gospodarki morskiej.
Strona kolumbijska wyraża zainteresowanie współpracą przemysłów "S". Kolumbia jest potencjalnie bardzo dobrym rynkiem dla samolotów transportowych. Głównym segmentem rynku, do którego adresowane są działania marketingowe, jest sektor rządowy (w tym kolumbijska armia i policja).
EXPORTER.PL
Świetne źródło informacji o eksporcie i handlu zagranicznym:
http://www.exporter.pl/zarzadzanie/1euromarket.html
http://www.exporter.pl/zarzadzanie/1euromarket.html
Jak wejść na rynek brazylijski - przydatna strona
http://www.exporter.pl/kraje/k_ampd/bra_2008.html
Autorka: Magdalena Kendik
Nie warto się zrażać pierwszymi trudnościami. Brazylijczycy to radośni, pełni energii i ciepła ludzie, a brazylijski rynek można nazwać jednym z atrakcyjniejszych na świecie. Zanim jednak postawi się pierwsze kroki w Ameryce, lepiej zapoznać się bliżej z prawami, które rządzą tamtym światem.
Przede wszystkim warto zapoznać się z potrzebami i preferencjami rynku. Wskazane jest badanie lub chociażby analiza gotowych zestawień czy raportów tamtejszych instytucji. Zarówno Ministerstwo Gospodarki, Spraw Zagranicznych jak i Sektor Promocji Rynku publikują takie informacje. Warta odwiedzenie jest strona http://briziltradenet.gov.br. Zawiera wiele istotnych i praktycznych wskazówek, zestawień i analiz potrzebnych eksporterowi towarów do Brazylii.
Przygodę w biznesie brazylijskim lepiej rozpocząć od południa kraju i największych miast, Rio de Janeiro, Sao Paulo, Curitiba, Santa Catarina itd. Przede wszystkim ze względu na siłę nabywczą mieszkańców, infrastrukturę i potencjał tych miast.
Północno-zachodnia część Brazylii, a więc Amazonia jest bardzo słabo rozwinięta cywilizacyjnie, z wysokim stopniem analfabetyzmu a więc i słabą siłą nabywczą. Trzeba również pamiętać, że przekrój społeczeństwa brazylijskiego jest ogromny. Prócz ważnych osobistości, biznesmenów, bogatych emigrantów, poprzez średnią klasę, do której możemy trafić, aż do setek tysięcy ludzi żyjących poniżej granicy ubóstwa i żyjących w slumsach. Stąd, lepiej jest zbadać rynek i nakreślić swój segment.
Prawdopodobnie zostaniemy przywitani kawą i pierwsze parę chwil spędzimy na pogawędce. Prócz omijania tematów znanych jako niepożądane (polityka, religia), w żadnym wypadku nie wolno krytykować ani swojego kraju, ani Brazylii. Nie wolno również narzekać na język portugalski czy brazylijską kuchnię. Brazylijczycy są z tych elementów bardzo dumni. Nie powinno się wspominać też o ubóstwie, przemocy w brazylijskich miastach oraz korupcji lub nazywać miast chaotycznymi. Wskazana jest rozmowa o karnawale bądź piłce nożnej. Miłym wątkiem może być podarowanie drobiazgu kojarzącego się z naszą firmą lub z Polską. A przede wszystkim należy zaprosić partnera do odwiedzenia Polski.
Czasami brazylijscy kontrahenci zapraszają gości na drinka - najczęściej jest to caipirinha - wódka trzcinowa, cukier i limonka, lub nawet na lunch. Wszystko to zależy od kultury i praktyk w danej firmie.
Jeśli zakończymy część powitalną i przyjemną, a przejdziemy do omawiania transakcji, należy zachować powagę, nie robić zamieszania i być otwartym. Najlepiej zacząć od negowania ceny, czasu dostawy i formy płatności. Raz ustalone parametry raczej nie powinny być zmieniane. Częste są przypadki, kiedy po zmianie któregoś z ustaleń, negocjacje były natychmiastowo zrywane przez brazylijską stronę, a obrażony zarząd firmy nigdy już nie chciał współpracować.
Niedopuszczalne jest również nie odpowiadanie, bądź nierzetelne odpowiadanie na e-maile kontrahenta, niewysłanie obiecanych próbek, zmienianie jakichkolwiek ustaleń, spóźnianie się z nadsyłaniem dokumentów. Również informowanie o ubezpieczeniu, w jakie zaopatrzyliśmy się aby transakcja przebiegła bezpiecznie, zostanie odczytane jako wyraz braku zaufania. Lepiej nie chwalić się, że w razie niepowodzenia, czy błędu z którejkolwiek strony, jesteśmy zabezpieczeni.
Wprawdzie wskazane jest bycie ostrożnym i uważanie, aby nie obrazić partnera, ale absolutnie nie należy tracić czujności! Brazylijczycy nie mówią wszystkiego bezpośrednio, może się zdarzyć, że podczas negocjacji na miejscu, nie ustalimy wszystkich interesujących nas szczegółów, a negocjacje będziemy kontynuować drogą mailową. Nie należy się tego bać, co jest istotne, trzeba jasno określić obowiązki partnera. Jak niżej opisuję, jest wiele ważnych wymagań, które muszą być spełnione, a brazylijski importer musi tego dopilnować. Pamiętajmy, że ryzykujemy bardzo dużą ilość pieniędzy i powodzenie całej operacji, więc przed wysłaniem towaru, wszystko musi być dopięte na ostatni guzik. Może się bowiem zdarzyć, że nasze towary zostaną zatrzymane i zlicytowane na aukcji w razie błędów, lub zapłacimy bardzo wysokie kary.
Zajmijmy się regulacjami i wymaganiami. Które MUSZĄ być spełnione, aby nasz towar pomyślnie przeszedł przez odprawę celną i trafił do rąk brazylijskich konsumentów.
Niestety nie wszystko jest takie łatwe i proste jakby się wydawało. Brazylia wprowadziła bowiem przepisy dotyczące dodatkowej kontroli sanitarnej oraz zaświadczeń bezpieczeństwa produktu w zakresie towarów objętych systemem pozwoleń nieautomatycznych. Przepisy takie wprowadzono, żeby zapobiegać sztucznemu zawyżaniu wartości na fakturach.
Jeżeli na dany towar musimy uzyskać pozwolenie nieautomatyczne, importer musi przedstawić wszystkie niezbędne dokumenty jeszcze przed rozpoczęciem załadunku i procedury celnej. Można stwierdzić, że obowiązek złożenia dokumentów przed załadunkiem nałożony jest na wszystkie towary objęte specjalnym nadzorem SECEX oraz te, na które wymagane są pozwolenia rządowe. Przykładami takich dóbr mogą być towary używane, produkty importowane w systemie zwrotu cła, produkty, których import nie wiąże eksportera i importera żadnymi rozliczeniami finansowymi (próbki, dary, przedmioty wypożyczone), a także towary radioaktywne, ropa naftowa i jej pochodne, samoloty, itp.
Istotną rzeczą jest informacja, czy nasze towary podlegają licencji automatycznej, czy nieautomatycznej. Otóż tutaj rozwiązanie da SISCOMEX, po wprowadzeniu informacji na temat danej partii, wskazuje czy obejmuje nas obowiązek uzyskania licencji nieautomatycznej, czy taka licencję dostajemy już.
Bardzo ważne jest, żeby upewnić się, czy importer w Brazylii ma wszystkie niezbędne pozwolenia importowe. To on jest odpowiedzialny za sprawdzenie jakim procedurom podlegają towary. Radzimy jasno określić w kontrakcie jego obowiązki i to, że ponosi ryzyko wynikające z ich niedopełnienia. Jest to tym bardziej istotne, że w przypadku nieodprawienia towarów przez importera w ciągu 90 dni, są one rekwirowane i wystawiane na publiczną aukcję. Jeżeli natomiast towar będzie odprawiony, ale złamane zostaną zasady dotyczące pozwoleń importowych nałożona może zostać kara pieniężna aż do 30% ceny CIF, bądź zatrzymanie towarów. Dlatego w niektórych przypadkach istnieje możliwość sprawdzenia wymogów przez eksportera.
Prócz barier pozataryfowych jak skomplikowane procedury licencjonowania i rozwlekła biurokracja, eksporter towarów do Brazylii spotka się z szeregiem ceł i opłat.
Najwyższa stawka skonsolidowana dla wyrobów przemysłowych wynosi 35% i pobiera się ją od samochodów. Według zastawienia sporządzonego przez Ministerstwo Rozwoju, Przemysłu i Handlu, najwyższym średnim stawkom podlegają:
Przede wszystkim muszą zostać przedłożone:
Konieczne jest też przedstawienie oryginałów wszystkich dokumentów. Brazylijskie władze przestrzegają tego bardzo rygorystycznie. Najlepiej wysłać wcześniej wszystko do importera, aby osobiście przedłożył je w urzędzie.
Z godnie z rozporządzeniem podatek importowy (I.I) oraz podatek od produktów przemysłowych (I.P.I) naliczany będzie od produktów stosowanych do produkcji innych dóbr oraz wprowadza opłatę leasingową lub za wynajem, którą lokalny importer ma uiścić na rzecz eksportera. Dotyczy to głównie narzędzi przemysłowych, matryc itp. a opłatę nalicza się proporcjonalnie do czasu, jaki towary przebywają na terenie Brazylii.
Wspominany już moduł SISCOMEX pokazuje, czy dana partia podlega kontrolom sanitarnym czy nie oraz przedstawia procedurę. Jeśli okaże się, że towar podlega takowej kontroli, będzie on wpuszczony na teren kraju dopiero po niej.
Jeśli firma importująca nie posiada odpowiedniego zezwolenia wydanego przez ANVISA, można uzyskać pozwolenie na import okazując dokument wydany innej spółce wraz z jej deklaracją. Deklaracja taka może być wystawiona tylko jednorazowo, na jedna partię towaru i musi być związana z tylko jedną jednostką prawną i podpisana przez jednego przedstawiciela prawnego.
Jak widać, niełatwo jest spełnić wszystkie wymagania, ani nawet być dobrze zorientowanym w brazylijskim świecie biznesu. Dlatego też dopuszczalne są różne formy wejścia na rynek.
Pierwszym sposobem jest marketing bezpośredni. W dobie technologii internetowej mamy do dyspozycji cały wachlarz rozwiązań marketingowy i biznesowy. Jesteśmy w stanie dotrzeć do 35 milionów konsumentów z klasy średniej. Międzynarodowe firmy telemarketingowe już od pewnego czasu podbijają brazylijski rynek Zważywszy na to, że jest to dziewiąty na świecie rynek internetowy, nietrudno zgadnąć, że działania te, przynoszą wymierne korzyści. Taka passa może utrzymać się jeszcze długi czas. Brazylia już jest liderem w Ameryce Południowej w dziedzinie innowacji technologicznych, a eksperci przewidują znaczny wzrost sektora B2B oraz usług dla klientów indywidualnych.
Niestety są też minusy takich działań. Nie mając wsparcia miejscowej firmy, ryzykujemy tym, że nie znamy rynku, nie mam wiedzy o procedurach, badaniach, licencjach itp. Nawet mając tłumacza języka portugalskiego w zanadrzu, wciąż nieznane są nam realia.
2) Agent handlowy
Można podbijać rynek w sposób mniej spektakularny, ale bezpieczniejszy. Znajdując brazylijskiego agenta lub przedstawiciela pozbywamy się ryzyka, które występuje przy marketingu bezpośrednim. Taka osoba, czy firma zna procedury, regulacja, włada językiem portugalskim. Jest to stosunkowo niedroga forma. Jednak tutaj nasze zaufanie powinno być bardzo ograniczone w momencie doboru agenta, szczególnie, jeśli wprowadzamy specyficzne dobra. Należy uważnie czytać umowy, a nawet zasięgnąć porady prawnej. Istnieją specjalne regulacje dotyczące działalności takich przedstawicieli i ich wynagrodzeń i odszkodowań. Należy o tym pamiętać, zwłaszcza, że w takie umowy określają wyłączność, terminy oraz automatyczne przedłużanie, a niektóre warunki mogą być dla nas bardzo niekorzystne. Na przykład, jeśli podpiszemy umowę, agent będzie miał wyłączność na większą część kraju, a nie jest rzetelnym i efektywnym dystrybutorem, dodatkowo po pierwszym wygaśnięciu przekształci się w umowę na czas nieokreślony z długim czasem wypowiedzenia i obowiązkiem wypłaty odszkodowania za zerwanie umowy (na ogół 1/12 prowizji)… możemy być bardo stratni.
Jednak nie powinno się zrażać do resellerów. Istnieje wiele dobrych firm, jak np. COMEXPORT z Sao Paulo, która obsługuje większą część eksportu z Polski. Takie firmy mają swoich tradycyjnych odbiorców, a także trafiają swoimi kanałami dystrybucji wgłąb kraju, co nie jest proste dla inwestorów zagranicznych.
3) Założenie spółki
Można również założyć spółkę. W stanie, w którym zakładamy spółkę handlową (Sociedade Mercantil) musi ona zostać zarejestrowana. Większość spółek zakładanych w Brazylii to spółki z o. o. (Ltda.) Procedura jest w miarę szybka i prosta, a korzysta się z identycznych zasad podatkowych jak przy spółce akcyjnej. Osoba zarządzająca musi mieć jednak prawo stałego pobytu w Brazylii.
Przy zakładaniu spółek akcyjnych istnieje szereg innych procedur, zwłaszcza jeśli ma być ona notowana na giełdzie.
Żródło: Wydzial Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Brazylii z siedziba w Sao Paulo
Eksport Polski do Brazylii
Opublikowano przykładową listę towarów, na które istnieje popyt na rynku brazylijskim, i które są tam importowane: (kolejność nie ma znaczenia)
Instytucje, które mogą być pomocne przy wejściu na rynek brazylijski:
Autorka: Magdalena Kendik
 |  | ||||
 |
| ||||
1. Wstęp
Brazylia, ze względu na swoją wielkość, i ilość mieszkańców, jest bardzo atrakcyjnym rynkiem. Jednak eksport towarów do Ameryki Południowej może być bardzo skomplikowany. Tamtejszy rynek i mechanizmy, które nim rządzą, różnią się od naszego. Nie tylko ze względu na inny język i regulacje prawne. Jeśli ktoś zdecyduje się eksportować swoje towary w ten odległy zakątek, spotka się z odmienną mentalnością, stylami negocjacji, a przede wszystkim stawi czoła skomplikowanym procedurom i przewlekłej biurokracji.Nie warto się zrażać pierwszymi trudnościami. Brazylijczycy to radośni, pełni energii i ciepła ludzie, a brazylijski rynek można nazwać jednym z atrakcyjniejszych na świecie. Zanim jednak postawi się pierwsze kroki w Ameryce, lepiej zapoznać się bliżej z prawami, które rządzą tamtym światem.
Przede wszystkim warto zapoznać się z potrzebami i preferencjami rynku. Wskazane jest badanie lub chociażby analiza gotowych zestawień czy raportów tamtejszych instytucji. Zarówno Ministerstwo Gospodarki, Spraw Zagranicznych jak i Sektor Promocji Rynku publikują takie informacje. Warta odwiedzenie jest strona http://briziltradenet.gov.br. Zawiera wiele istotnych i praktycznych wskazówek, zestawień i analiz potrzebnych eksporterowi towarów do Brazylii.
Przygodę w biznesie brazylijskim lepiej rozpocząć od południa kraju i największych miast, Rio de Janeiro, Sao Paulo, Curitiba, Santa Catarina itd. Przede wszystkim ze względu na siłę nabywczą mieszkańców, infrastrukturę i potencjał tych miast.
Północno-zachodnia część Brazylii, a więc Amazonia jest bardzo słabo rozwinięta cywilizacyjnie, z wysokim stopniem analfabetyzmu a więc i słabą siłą nabywczą. Trzeba również pamiętać, że przekrój społeczeństwa brazylijskiego jest ogromny. Prócz ważnych osobistości, biznesmenów, bogatych emigrantów, poprzez średnią klasę, do której możemy trafić, aż do setek tysięcy ludzi żyjących poniżej granicy ubóstwa i żyjących w slumsach. Stąd, lepiej jest zbadać rynek i nakreślić swój segment.
1.1 Pierwszy kontakt
Powszechnie wiadomo, że Brazylijczycy to naród polichroniczny, a więc mają inne poczucie czasu niż Polacy, nie mniej jednak, wszystkie spotkania muszą być zaplanowane z wyprzedzeniem, w razie zmian, sekretarka na pewno poinformuje nas o wszystkim, a spotkanie będzie przebiegać zgodnie z agendą. Dlatego ważne jest informowanie również o swoim przybyciu i ewentualnym spóźnieniu. Dobrze jest zarezerwować sobie odpowiednio dużo czasu na dojazd, gdyż tamtejsze miasta to ogromne aglomeracje i przemieszczanie się jest niezwykle czasochłonne.Prawdopodobnie zostaniemy przywitani kawą i pierwsze parę chwil spędzimy na pogawędce. Prócz omijania tematów znanych jako niepożądane (polityka, religia), w żadnym wypadku nie wolno krytykować ani swojego kraju, ani Brazylii. Nie wolno również narzekać na język portugalski czy brazylijską kuchnię. Brazylijczycy są z tych elementów bardzo dumni. Nie powinno się wspominać też o ubóstwie, przemocy w brazylijskich miastach oraz korupcji lub nazywać miast chaotycznymi. Wskazana jest rozmowa o karnawale bądź piłce nożnej. Miłym wątkiem może być podarowanie drobiazgu kojarzącego się z naszą firmą lub z Polską. A przede wszystkim należy zaprosić partnera do odwiedzenia Polski.
Czasami brazylijscy kontrahenci zapraszają gości na drinka - najczęściej jest to caipirinha - wódka trzcinowa, cukier i limonka, lub nawet na lunch. Wszystko to zależy od kultury i praktyk w danej firmie.
Jeśli zakończymy część powitalną i przyjemną, a przejdziemy do omawiania transakcji, należy zachować powagę, nie robić zamieszania i być otwartym. Najlepiej zacząć od negowania ceny, czasu dostawy i formy płatności. Raz ustalone parametry raczej nie powinny być zmieniane. Częste są przypadki, kiedy po zmianie któregoś z ustaleń, negocjacje były natychmiastowo zrywane przez brazylijską stronę, a obrażony zarząd firmy nigdy już nie chciał współpracować.
Niedopuszczalne jest również nie odpowiadanie, bądź nierzetelne odpowiadanie na e-maile kontrahenta, niewysłanie obiecanych próbek, zmienianie jakichkolwiek ustaleń, spóźnianie się z nadsyłaniem dokumentów. Również informowanie o ubezpieczeniu, w jakie zaopatrzyliśmy się aby transakcja przebiegła bezpiecznie, zostanie odczytane jako wyraz braku zaufania. Lepiej nie chwalić się, że w razie niepowodzenia, czy błędu z którejkolwiek strony, jesteśmy zabezpieczeni.
Wprawdzie wskazane jest bycie ostrożnym i uważanie, aby nie obrazić partnera, ale absolutnie nie należy tracić czujności! Brazylijczycy nie mówią wszystkiego bezpośrednio, może się zdarzyć, że podczas negocjacji na miejscu, nie ustalimy wszystkich interesujących nas szczegółów, a negocjacje będziemy kontynuować drogą mailową. Nie należy się tego bać, co jest istotne, trzeba jasno określić obowiązki partnera. Jak niżej opisuję, jest wiele ważnych wymagań, które muszą być spełnione, a brazylijski importer musi tego dopilnować. Pamiętajmy, że ryzykujemy bardzo dużą ilość pieniędzy i powodzenie całej operacji, więc przed wysłaniem towaru, wszystko musi być dopięte na ostatni guzik. Może się bowiem zdarzyć, że nasze towary zostaną zatrzymane i zlicytowane na aukcji w razie błędów, lub zapłacimy bardzo wysokie kary.
Zajmijmy się regulacjami i wymaganiami. Które MUSZĄ być spełnione, aby nasz towar pomyślnie przeszedł przez odprawę celną i trafił do rąk brazylijskich konsumentów.
2. Przepisy handlowe i standardy
Od początku lat dziewięćdziesiątych, czyli od kiedy za sprawą prezydenta Fernando Collor otwarto brazylijską gospodarkę, eksport do największego kraju Am. Pd. stał się bardziej opłacalny. Nic więc dziwnego, że odnotowano znaczny wzrost importu, skoro średnia wysokość stawek celnych w 1992 roku wynosiła 32%, a 10 lat później spadła do 11,8%. Niestety są to średnie wartości, na niektórych obszarach stawki wciąż są wysokie, szczególnie na dobra trwałe, takie jak samochody, sprzęt elektroniczny, obuwie czy tekstylia.3. SISCOMEX
Ciekawym udogodnieniem, z którym spotka się każdy eksporter na teren Brazylii jest SISCOMEX. Jest to komputerowy system kontroli importu i eksportu. Wprowadził go w 1997 roku Sekretariat Handlu Zagranicznego (SECEX) przy udziale Banku Centralnego Brazylii i Federalnego Urzędu Skarbowego. Jest on tym bardziej użyteczny, że w Brazylii zetkniemy się z zawiłą biurokracją i opóźnieniami. System ten znacznie upraszcza istniejące procedury przyznawania pozwoleń importowych i pobierania podatków. Eksporter, który się zarejestruje w systemie może liczyć na pełną informację dotyczącą wymagań.Niestety nie wszystko jest takie łatwe i proste jakby się wydawało. Brazylia wprowadziła bowiem przepisy dotyczące dodatkowej kontroli sanitarnej oraz zaświadczeń bezpieczeństwa produktu w zakresie towarów objętych systemem pozwoleń nieautomatycznych. Przepisy takie wprowadzono, żeby zapobiegać sztucznemu zawyżaniu wartości na fakturach.
4. Licencje importowe
Jeżeli eksportowany towar podlega automatycznemu prawu przyznawania licencji, wystarczający będzie dla nas SISCOMEX. Importer brazylijski jest zobowiązany dostarczyć wszystkie informacje dotyczące każdej partii towaru, a więc opis produktu, numer klasyfikacji celnej, ilość, jakość, koszty celne itp. Na tej podstawie zostanie sporządzona Deklaracja Importowa (DI- Declaraçao de Importaçao), a wszystkie dane będą wprowadzone do SISCOMEX.Jeżeli na dany towar musimy uzyskać pozwolenie nieautomatyczne, importer musi przedstawić wszystkie niezbędne dokumenty jeszcze przed rozpoczęciem załadunku i procedury celnej. Można stwierdzić, że obowiązek złożenia dokumentów przed załadunkiem nałożony jest na wszystkie towary objęte specjalnym nadzorem SECEX oraz te, na które wymagane są pozwolenia rządowe. Przykładami takich dóbr mogą być towary używane, produkty importowane w systemie zwrotu cła, produkty, których import nie wiąże eksportera i importera żadnymi rozliczeniami finansowymi (próbki, dary, przedmioty wypożyczone), a także towary radioaktywne, ropa naftowa i jej pochodne, samoloty, itp.
Istotną rzeczą jest informacja, czy nasze towary podlegają licencji automatycznej, czy nieautomatycznej. Otóż tutaj rozwiązanie da SISCOMEX, po wprowadzeniu informacji na temat danej partii, wskazuje czy obejmuje nas obowiązek uzyskania licencji nieautomatycznej, czy taka licencję dostajemy już.
Bardzo ważne jest, żeby upewnić się, czy importer w Brazylii ma wszystkie niezbędne pozwolenia importowe. To on jest odpowiedzialny za sprawdzenie jakim procedurom podlegają towary. Radzimy jasno określić w kontrakcie jego obowiązki i to, że ponosi ryzyko wynikające z ich niedopełnienia. Jest to tym bardziej istotne, że w przypadku nieodprawienia towarów przez importera w ciągu 90 dni, są one rekwirowane i wystawiane na publiczną aukcję. Jeżeli natomiast towar będzie odprawiony, ale złamane zostaną zasady dotyczące pozwoleń importowych nałożona może zostać kara pieniężna aż do 30% ceny CIF, bądź zatrzymanie towarów. Dlatego w niektórych przypadkach istnieje możliwość sprawdzenia wymogów przez eksportera.
5. Bariery celne i pozataryfowe
Procedura celna w Brazylii może trwać bardzo długo, według ICEX (Instytutu Badań nad Operacjami w Handlu Międzynarodowym) średni czas trwania takiej procedury to 150 godzin. Jest to jedna z najdłuższych na świecie, a dzieje się tak ponieważ towary mogą być zablokowane w urzędzie nawet z powodu drobnych błędów przy wypełnianiu dokumentów. Dlatego tak ważne jest szczegółowe sprawdzanie wszystkiego, lub pomoc kogoś, kto doskonale zna brazylijskie procedury.Prócz barier pozataryfowych jak skomplikowane procedury licencjonowania i rozwlekła biurokracja, eksporter towarów do Brazylii spotka się z szeregiem ceł i opłat.
Najwyższa stawka skonsolidowana dla wyrobów przemysłowych wynosi 35% i pobiera się ją od samochodów. Według zastawienia sporządzonego przez Ministerstwo Rozwoju, Przemysłu i Handlu, najwyższym średnim stawkom podlegają:
- Pojazdy mechaniczne i części - 25%
- Wina, wermuty, piwo, ocet, woda mineralna, napoje chłodzące i zabawki - 20%
- Broń i amunicja 20%
- Obuwie - 19,5%
- Alkohol - 19%
- Sprzęt sportowy - 18%
- Cukier - 17,8%
- Meble - 17,5%
- Wina, wermuty, piwo, ocet, woda mineralna, napoje chłodzące i zabawki - 20%
- Broń i amunicja 20%
- Obuwie - 19,5%
- Alkohol - 19%
- Sprzęt sportowy - 18%
- Cukier - 17,8%
- Meble - 17,5%
6. Dokumenty potrzebne przy eksporcie
Tak, jak przy innych transakcjach, tak i w imporcie czeka nas masa formularzy do wypełnienia i dokumentów do dostarczenia. Z powodów wcześniej opisanych przedstawienie wszystkiego jest niezbędne do sprawnie przeprowadzonych operacji, a przede wszystkim do otrzymania Deklaracji Importowej i przejścia przez odprawę celną.Przede wszystkim muszą zostać przedłożone:
1) Faktura (2 oryginały)
2) Konosament w przypadku drogi morskiej (Bill of Landing) lub AWB (Airway Bill) w przypadku transportu lotniczego.
3) Specyfikacja
Ważne, aby na fakturze nie pominięto następujących danych:2) Konosament w przypadku drogi morskiej (Bill of Landing) lub AWB (Airway Bill) w przypadku transportu lotniczego.
3) Specyfikacja
- Dane producenta, nazwy i adresy importera i eksportera
- Forma płatności
- Nazwa firmy tradingowej
- Formuły INCOTERMS
- Warunki sprzedaży
- Forma transportu
- Opis produktu
- Waga netto i brutto
- Objętość
- Cena jednostkowa
- Dane agenta, dystrybutora, reprezentanta
- Data wystawienia i okres ważności
- Planowana data załadunku
- Podpis eksportera
Warto tego dopilnować, ponieważ jeśli faktura nie zawiera tych
danych, istnieje możliwość, że będziemy musieli zapłacić wyższy podatek.
Również warto sprawdzić, czy dokumenty zostały podpisane przez ta sama
osobę, w każdym razie warto dołączyć pełnomocnictwo określające osobę
podpisującą w imieniu sprzedającego.- Forma płatności
- Nazwa firmy tradingowej
- Formuły INCOTERMS
- Warunki sprzedaży
- Forma transportu
- Opis produktu
- Waga netto i brutto
- Objętość
- Cena jednostkowa
- Dane agenta, dystrybutora, reprezentanta
- Data wystawienia i okres ważności
- Planowana data załadunku
- Podpis eksportera
Konieczne jest też przedstawienie oryginałów wszystkich dokumentów. Brazylijskie władze przestrzegają tego bardzo rygorystycznie. Najlepiej wysłać wcześniej wszystko do importera, aby osobiście przedłożył je w urzędzie.
7. Zezwolenia na wjazd tymczasowy
W 1990 roku wraz z otwarciem brazylijskiej gospodarki na handel zagraniczny pojawiły się nowe procedury importowe na tymczasowy wjazd towarów na teren Brazylii. Instruçao Normativa 150, a więc Rozporządzenie nr 150, bo tak nazywa się akt, określa co, w jakim celu i na jak długo może wjechać na teren kraju.Z godnie z rozporządzeniem podatek importowy (I.I) oraz podatek od produktów przemysłowych (I.P.I) naliczany będzie od produktów stosowanych do produkcji innych dóbr oraz wprowadza opłatę leasingową lub za wynajem, którą lokalny importer ma uiścić na rzecz eksportera. Dotyczy to głównie narzędzi przemysłowych, matryc itp. a opłatę nalicza się proporcjonalnie do czasu, jaki towary przebywają na terenie Brazylii.
8. Regulacje sanitarne
Wszelkich zasad i norm należy doszukiwać się w Rozporządzeniu z 2003 roku wydanym przez AVISA - Brazylijską Agencję Sanitarną. Określa ono ramy wszystkich przepisów sanitarnych w imporcie. Szczególnie, obowiązują one eksportera wysyłającego do Brazylii lekarstwa, kosmetyki, produkty chemiczne i żywność.Wspominany już moduł SISCOMEX pokazuje, czy dana partia podlega kontrolom sanitarnym czy nie oraz przedstawia procedurę. Jeśli okaże się, że towar podlega takowej kontroli, będzie on wpuszczony na teren kraju dopiero po niej.
Jeśli firma importująca nie posiada odpowiedniego zezwolenia wydanego przez ANVISA, można uzyskać pozwolenie na import okazując dokument wydany innej spółce wraz z jej deklaracją. Deklaracja taka może być wystawiona tylko jednorazowo, na jedna partię towaru i musi być związana z tylko jedną jednostką prawną i podpisana przez jednego przedstawiciela prawnego.
Jak widać, niełatwo jest spełnić wszystkie wymagania, ani nawet być dobrze zorientowanym w brazylijskim świecie biznesu. Dlatego też dopuszczalne są różne formy wejścia na rynek.
9. Formy wejścia na rynek brazylijski
1) Marketing bezpośredniPierwszym sposobem jest marketing bezpośredni. W dobie technologii internetowej mamy do dyspozycji cały wachlarz rozwiązań marketingowy i biznesowy. Jesteśmy w stanie dotrzeć do 35 milionów konsumentów z klasy średniej. Międzynarodowe firmy telemarketingowe już od pewnego czasu podbijają brazylijski rynek Zważywszy na to, że jest to dziewiąty na świecie rynek internetowy, nietrudno zgadnąć, że działania te, przynoszą wymierne korzyści. Taka passa może utrzymać się jeszcze długi czas. Brazylia już jest liderem w Ameryce Południowej w dziedzinie innowacji technologicznych, a eksperci przewidują znaczny wzrost sektora B2B oraz usług dla klientów indywidualnych.
Niestety są też minusy takich działań. Nie mając wsparcia miejscowej firmy, ryzykujemy tym, że nie znamy rynku, nie mam wiedzy o procedurach, badaniach, licencjach itp. Nawet mając tłumacza języka portugalskiego w zanadrzu, wciąż nieznane są nam realia.
2) Agent handlowy
Można podbijać rynek w sposób mniej spektakularny, ale bezpieczniejszy. Znajdując brazylijskiego agenta lub przedstawiciela pozbywamy się ryzyka, które występuje przy marketingu bezpośrednim. Taka osoba, czy firma zna procedury, regulacja, włada językiem portugalskim. Jest to stosunkowo niedroga forma. Jednak tutaj nasze zaufanie powinno być bardzo ograniczone w momencie doboru agenta, szczególnie, jeśli wprowadzamy specyficzne dobra. Należy uważnie czytać umowy, a nawet zasięgnąć porady prawnej. Istnieją specjalne regulacje dotyczące działalności takich przedstawicieli i ich wynagrodzeń i odszkodowań. Należy o tym pamiętać, zwłaszcza, że w takie umowy określają wyłączność, terminy oraz automatyczne przedłużanie, a niektóre warunki mogą być dla nas bardzo niekorzystne. Na przykład, jeśli podpiszemy umowę, agent będzie miał wyłączność na większą część kraju, a nie jest rzetelnym i efektywnym dystrybutorem, dodatkowo po pierwszym wygaśnięciu przekształci się w umowę na czas nieokreślony z długim czasem wypowiedzenia i obowiązkiem wypłaty odszkodowania za zerwanie umowy (na ogół 1/12 prowizji)… możemy być bardo stratni.
Jednak nie powinno się zrażać do resellerów. Istnieje wiele dobrych firm, jak np. COMEXPORT z Sao Paulo, która obsługuje większą część eksportu z Polski. Takie firmy mają swoich tradycyjnych odbiorców, a także trafiają swoimi kanałami dystrybucji wgłąb kraju, co nie jest proste dla inwestorów zagranicznych.
3) Założenie spółki
Można również założyć spółkę. W stanie, w którym zakładamy spółkę handlową (Sociedade Mercantil) musi ona zostać zarejestrowana. Większość spółek zakładanych w Brazylii to spółki z o. o. (Ltda.) Procedura jest w miarę szybka i prosta, a korzysta się z identycznych zasad podatkowych jak przy spółce akcyjnej. Osoba zarządzająca musi mieć jednak prawo stałego pobytu w Brazylii.
Przy zakładaniu spółek akcyjnych istnieje szereg innych procedur, zwłaszcza jeśli ma być ona notowana na giełdzie.
10. Konkurencyjność polskiego eksportu
Przede wszystkim należałoby wspomnieć, że zwiększa się dywersyfikacja krajowego eksportu i umacnia się sprzedaż w najważniejszych grupach towarowych. Coraz częściej Polska eksportuje towary wysokoprzetworzone. Po analizie obrotów można stwierdzić, że do Brazylii eksportuje się głównie nawozy, szyny, elektrody węglowe, serwatkę i mleko w proszku, kazeinę, jelita zwierzęce. Cały czas rożnie udział maszyn i urządzeń mechanicznych i elektrycznych. W tej materii Polska wykazuje się dużą konkurencyjnością i dynamiką, co oznacza, że te możliwe będzie dalsze zwiększanie eksportu. Poniżej zestawienie towarów, których Polska eksportuje najwięcej do Brazylii. Dane pochodzą z ostatnich lat. Widać, że wartość eksportu wzrosła, oraz że odnaleziono nowe możliwości.Żródło: Wydzial Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Brazylii z siedziba w Sao Paulo
Eksport Polski do Brazylii
|  | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |  |
Żródło: Wydzial Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Brazylii z siedziba w Sao Paulo
11. Potencjalne produkty na eksport
Można się kierować powyższą tabelą, albo szukać zbytu dla swoich produktów. Przy szukaniu i kontaktowaniu się z potencjalnym kontrahentem pomocy udzieli nam Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP, który ma swoją siedzibę w Sao Paulo.Opublikowano przykładową listę towarów, na które istnieje popyt na rynku brazylijskim, i które są tam importowane: (kolejność nie ma znaczenia)
- maszyny głównie przemysłowe,
- chemikalia,
- produkty farmaceutyczne,
- sprzęt elektroniczny,
- usługi internetowe, oprogramowanie,
- żelazo i stal,
- pulpa celulozowa i papier.
Nie mniej jednak warto zrobić badanie lub zasięgnąć opinii i
sprawdzić, co tak ogromny rynek może wchłonąć. A spróbować warto,
ponieważ jest to kraj z ogromnym potencjałem i dający wiele możliwości.- chemikalia,
- produkty farmaceutyczne,
- sprzęt elektroniczny,
- usługi internetowe, oprogramowanie,
- żelazo i stal,
- pulpa celulozowa i papier.
Instytucje, które mogą być pomocne przy wejściu na rynek brazylijski:
Wydzial Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Brazylii z siedziba w Sao Paulo
Rua Zequinha de Abreu, 240
Sao Paulo, Brasil
Tel.: +55 (11) 3673-2776 / +55 (11) 3673-1420
Fax: +55 (11) 3673-0354
http://www.poloniatrade.org.br
Rua Zequinha de Abreu, 240
Sao Paulo, Brasil
Tel.: +55 (11) 3673-2776 / +55 (11) 3673-1420
Fax: +55 (11) 3673-0354
http://www.poloniatrade.org.br
Ambasada Rzeczypospolitej Polski
SES - Avenida das Naçoes, Lote 33, CEP 70423-900 Brasilia - D.F.
Tel.: +5561 3443-3438, 3242-9273, Fax: +5561 3242-8543
e-mail: ambasador@polonia.org.br
Brazylijsko - Polska Izba Przemysłowo - Handlowa w Sao Paulo
Câmara Nacional de Comercio e Industria Brasil - Polônia Rua Professor Joao Arruda,440, Perdezes, CEP: 05012-000 Sao Paulo - SP
Tel/Fax: (+5511) 3875-2691
E-mail: camarabrasilpolonia@poloniatrade.org.br
SES - Avenida das Naçoes, Lote 33, CEP 70423-900 Brasilia - D.F.
Tel.: +5561 3443-3438, 3242-9273, Fax: +5561 3242-8543
e-mail: ambasador@polonia.org.br
Brazylijsko - Polska Izba Przemysłowo - Handlowa w Sao Paulo
Câmara Nacional de Comercio e Industria Brasil - Polônia Rua Professor Joao Arruda,440, Perdezes, CEP: 05012-000 Sao Paulo - SP
Tel/Fax: (+5511) 3875-2691
E-mail: camarabrasilpolonia@poloniatrade.org.br
Presidencia da República (Kancelaria Prezydenta)
Eixo Monumental, Praça dos Tres Poderes, Edifício Palácio do Planalto
Phone: (0**61) 3411-1221 Fax: (0**61) 3411-1222
www.planalto.gov.br
Eixo Monumental, Praça dos Tres Poderes, Edifício Palácio do Planalto
Phone: (0**61) 3411-1221 Fax: (0**61) 3411-1222
www.planalto.gov.br
Ministério da Agricultura, Pecuária e Abastecimento (MInisterstwo Rolnictwa, Żywności i Podaży)
Esplanada dos Ministérios, Bloco D, 8o andar, CEP 70068-900 Brasília - Distrito
Federal
Phone: (0**61) 3226-5161, (0**61) 3218-2800 Fax: (0**61) 3225-9046, (0**61)
3226-8091
www.agricultura.gov.br/
Esplanada dos Ministérios, Bloco D, 8o andar, CEP 70068-900 Brasília - Distrito
Federal
Phone: (0**61) 3226-5161, (0**61) 3218-2800 Fax: (0**61) 3225-9046, (0**61)
3226-8091
www.agricultura.gov.br/
Ministério do Desenvolvimento, Indústria e Comércio Exterior (MInisterstwo Rozwoju, Przemysłu i Handlu Zagranicznego)
Esplanada dos Ministérios, Bloco J, 6o andar, CEP 70068-900 Brasília - Distrito
Federal
Phone: (0**61) 3329-7002/7001/7007/7226 Fax: (0**61) 3329-7230
www.mdic.gov.br
Esplanada dos Ministérios, Bloco J, 6o andar, CEP 70068-900 Brasília - Distrito
Federal
Phone: (0**61) 3329-7002/7001/7007/7226 Fax: (0**61) 3329-7230
www.mdic.gov.br
Ministério das Relaçoes Exteriores (MInisterstwo Spraw Zagranicznych)
Esplanada dos Ministérios, Bloco H, 2o Andar, CEP 70068-900 Brasília - Distrito
Federal
Phone: (0**61) 3224-4694, (0**61) 3322-2977 Fax: (0**61) 32261762
www.mre.gov.br/
Esplanada dos Ministérios, Bloco H, 2o Andar, CEP 70068-900 Brasília - Distrito
Federal
Phone: (0**61) 3224-4694, (0**61) 3322-2977 Fax: (0**61) 32261762
www.mre.gov.br/
Brazylijskie obroty Handlowe - SECEX
SECEX ( Balança Comercial Brasileira )
www.mdic.gov.br/indicadores/balancaPaises.html
SECEX ( Balança Comercial Brasileira )
www.mdic.gov.br/indicadores/balancaPaises.html
Źródło:
Poradnik eksportera - Wydzial Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP
How to export to Brazil- Fundaçao Centro de Estudos do Comércio Exterior - FUNCEX
Legal guide for the foreign Investors - CESA- Centro de Estudos das Sociedades de Advogadas
Poradnik eksportera - Wydzial Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP
How to export to Brazil- Fundaçao Centro de Estudos do Comércio Exterior - FUNCEX
Legal guide for the foreign Investors - CESA- Centro de Estudos das Sociedades de Advogadas
Subskrybuj:
Komentarze (Atom)